Monday, October 28, 2013

Toetsen of niet toetsen, dat is de vraag.

Vandaag wordt in het AD, zoals eens in de zoveel tijd, het toetsen van kleuters aan de orde gesteld. Dat zou moeten worden beperkt. Iedereen leert op zijn eigen manier en volgens zijn eigen pad, en toetsen zou dat in de weg staan. Ik heb zelf ook gemengde gevoelens over toetsen, maar ben er toch tegen als het zou worden afgeschaft.

In de kleuterklassen wordt al wel getoetst, maar daar merken de kinderen eigenlijk nog weinig van. Ze krijgen de uitslag niet te horen, en als er al op wordt gedifferentieerd, is dat voor hen min of meer onmerkbaar. In groep 3 wordt voor het eerst openlijk gedifferentieerd. Kinderen worden op leesniveau ingedeeld. Een groep gelijkwaardige kinderen krijgt opeens te horen, dat een aantal van hen, een maantje is (gewoon leesniveau), een aantal een raketje (hoger leesniveau), en een aantal een zonnetje (hoogste leesniveau). De kinderen met het laagste leesniveau (sterretje) krijgen dat niet te horen, dat weet alleen de juf.

Wat doet het met een groep kinderen als je dat zo mededeelt? Niet veel goeds lijkt mij. Kinderen zijn bezig de wereld en hun positie daar in te leren kennen, en gebruiken daarvoor alle informatie die je hen geeft. Voor hen zegt het label 'zon', of 'maan', niet iets over waar ze zitten in het leren-lees proces, maar het zegt iets over hun identiteit. Ze zijn een zon of een maan.

Mijn zoon K, zat drie jaar geleden in de kleuterklas. Het lukte hem niet zo snel te leren lezen. Dat leverde hem veel frustratie op en hij labelde zichzelf als 'dom'. Ik kan dit blijkbaar niet zo goed, was zijn conclusie. De volgende stap zou geweest kunnen zijn, dat hij zich had afgewend van boeken, leren, en school. Daar was hij immers niet goed in? Toen werd dyslexie onderkend. Dat gaf hem een verklaring voor het lastige proces wat hij doormaakte. Het maakte het ook weer makkelijker voor hem om energie in dat proces te steken, en het niet op te geven.
Het toetsen heeft K geholpen. Doordat hij zo nauwkeurig gevolgd werd, kon de dyslexie vroeg herkend worden, en kreeg hij veel extra aandacht, thuis en op school. We hebben ontzettend veel extra tijd met hem besteed aan het lezen. Nu leest hij goed en met veel plezier.

Zoon E zit sinds een aantal weken in groep 3. Hij kan al een beetje lezen, en is als zonnetje ingedeeld. Hij is daar heel tevreden mee, want: 'hij is dus slim'. Ook dat is geen verstandige labeling. Het voelt natuurlijk wel fijner dan jezelf als dom labelen. Maar de gevolgen kunnen hetzelfde zijn. Kinderen die het idee hebben dat ze 'slim zijn', zullen minder risico's nemen in het leren. Ze zullen uitdagingen waar ze misschien minder goed in zijn ontwijken, om de status van 'slim' maar niet te verliezen. En zo zullen ze minder leren.

Toetsen geeft informatie over jezelf. Informatie is goed. Alleen je moet kinderen wel leren wat ze met die informatie kunnen doen. Ze kunnen het gebruiken om een label op zichzelf te plakken, zichzelf goed of slecht te voelen over wie ze zijn. Of ze kunnen het gebruiken om iets te leren over hun leerproces. Dat laatste is nuttig, en kan ontzettend helpen. Weten dat je dyslexie hebt, kan je gebruiken om te denken: oh, dat spellen lukt me toch nooit, dus ik hoef er niet eens mijn best meer voor te doen, want ik kan dat niet. Maar je kan de informatie over de dyslexie ook gebruiken om meer inzicht te krijgen in je leerproces. Mijn hersenen doen die klankverwerking wat anders, dus ik zal meer mijn best moeten doen bij lezen en spelling.

Ik ben niet tegen toetsen. Maar waarom leggen we de kinderen niet beter uit, wat die toetsen betekenen? Jezelf labelen met vaste eigenschappen is niet goed voor het leerproces. Slechte lezers kunnen goede lezers worden. Goede lezers kunnen gemakzuchtig worden. Waar het voor iedereen om gaat is, dat je je hersens moet gebruiken! Alleen zo wordt je slimmer, wat je uitgangspunt ook was. Het gaat om het proces, niet om het punt.